Pireneje ( Pirénées, Pirineos, Pirineus ) to góry „na końcu Europy”.

Położone w południowo – zachodniej części Europy, oddzielają kontynent od Półwyspu Iberyjskiego. W odległej przeszłości oddzielały ziemię Celtów od ziemi Iberów.

Pireneje stanowią naturalna granicę pomiędzy Francją a Hiszpanią. Granica obu tych państw przebiega, z niewielkimi wyjątkami,  zasadniczo wzdłuż głównego grzbietu. Podobnie zresztą przebiega wododział: po stronie północnej niemal wszystkie rzeki należą do atlantyckich dorzeczy Adour i Garonny, wyjątek stanowią doliny Aude, Têch i Tet, które odprowadzają wody Pirenejów Wschodnich do Morza Śródziemnego. Po stronie południowej niemal wszystkie wody spływają do doliny Ebro i do Morza Śródziemnego.

Góry niezwykle piękne, dzikie, inne niż Alpy i odwiedzane o wiele rzadziej. Zachwycają krajobrazem, niezwykłą szatą roślinną, światem zwierząt, bogactwem form skalnych i jezior.

Pireneje ciągną się generalnie równoleżnikowo, od Oceanu Atlantyckiego – Zatoka Baskijska na zachodzie, po Morze Śródziemne na wschodzie.

Długość łańcucha wynosi ok. 440 km. Szerokość łańcucha jest różna i waha się od 60 do 140 km.- najszersze są w części wschodniej.

Powierzchnia gór wynosi ok. 55 375 km. Po stronie francuskiej znajduje się ok. 25% powierzchni  Pirenejów a po hiszpańskie 75 %.Wynika to z ich ukształtowania: na stronę północną ( francuską) opadają one stromo i są zwarte. Po stronie południowej ( hiszpańskiej) są łagodniejsze i stopniowo przechodzą w niższe pasma i pogórza.

Istnieje wiele podziałów tego łańcucha górskiego.

Najogólniej Pireneje dzieli się na:

1.Pireneje Zachodnie ( Atlantyckie),

2.Pireneje Centralne

3.Pireneje Wschodnie.

Pireneje Zachodnie ciągną się od Zatoki Baskijskiej do przełęczy Somport ( 1632 m n.p.m.).

Pireneje Centralne obejmują obszar od przełęczy Somport po przełęcz Portillon ( 1293 m n.p.m.) oraz górną część doliny Garonny.

Pireneje Wschodnie ( Orientalne) obejmują obszar od przełęczy Portillon i górnej Garonny aż do wybrzeży Morza Śródziemnego ( Zatoka Lwia – Côte Vermeille ).

W Pirenejach Wschodnich, całkowicie w górach, położona jest Andora.

Często  wyodrębnia się  Pireneje Wysokie zaliczając do tej grupy Pireneje Centralne oraz część Pirenejów Wschodnich po Andorę i rejon przełęczy Puymorens ( 1915 m n.p.m.).

Wyodrębnienie Pirenejów Wysokich wydaję się uzasadnione, gdyż na tym obszarze występują wszystkie szczyty, przekraczające wysokość 3000 m.

Odpowiednio, ze względu na przynależność do danego państwa, wyróżniamy Pireneje Francuskie i Pireneje Hiszpańskie.

Najwyższym szczytem Pirenejów jest Pico de Aneto ( 3403 m n.p.m.), położony po stronie hiszpańskiej. Również  po stronie hiszpańskiej leży Monte Perdido ( 3355 m n.p.m.) – jest to jednocześnie najwyższy w Europie masyw całkowicie wapienny,

oraz Pico de Posets ( 3374 m n.p.m.). Wszystkich trzytysięczników w Pirenejach jest ok.200 ( liczba ta obejmuje szczyty główne oraz występy w grani ).

Niezwykłości krajobrazowi Pirenejów dodają liczne jeziora polodowcowe, których jest tutaj ponad 2500 ( ok. 1500 z nich ma średnicę ponad 50 m.).W Pirenejach występuje  największe zagęszczenie stawów polodowcowych, wśród masywów górskich całej Europy.

Lodowce w Pirenejach mają charakter szczątkowy i podlegają ciągłej regresji. Wynika to z wysokości tych gór ( niewiele ponad 3000 m n.p.m.) oraz z klimatu – są położone na styku klimatu

oceanicznego, śródziemnomorskiego i kontynentalnego, napływającego z wnętrza Półwyspu Iberyjskiego. Największe lodowce zachowały się w masywach  Aneto – Maladeta, Monte Perdido, Posets, Picos de Infierno i Vignemale. Osoby, które swoje wyobrażenia o lodowcach ukształtowały w Alpach, będą jednak mocno zawiedzione. Łącznie lodowce pirenejskie mają ok. 600 ha powierzchni, a najdłuższy jęzor liczy sobie ok. 1 km. długości ( Glacier d’Ossoue w masywie Vignemale )

Budowa geologiczna Pirenejów jest bardzo zróżnicowana. Poszczególne masywy różnią się między sobą. Występują tu granity, andezyty, wapienie, dolomity, łupki i zlepieńce.

Istotna rolę w ukształtowaniu tych gór odegrały ostatnie zlodowacenia czwartorzędowe.

Ustępujące lodowce pozostawiły w rzeźbie liczne cyrki, kotły, urwiste strome ściany i stawy polodowcowe.

Najpiękniejsze i najczęściej odwiedzane cyrki leżą w Pirenejach Centralnych, w górnych piętrach doliny Gave de Gavarnie.

Wśród nich najsłynniejszy to Cyrk Gavarnie ( Cirque de Gavarnie ) – olbrzymi skalny kocioł, zamykający Gave de Gavarnie. Jego ściany osiągają wysokość 1700 m. wysokości względnej. Skalną granią, otaczającą cyrk przebiega granica francusko – hiszpańska, a po drugiej stronie grani rozciąga się Park Narodowy Ordesa i Monte Perdido.

W środkowej części opada olbrzymi wodospad Le Grande Cascade ( tzw. Wielka Kaskada ). Jego wysokość sięga      430 m. i jest uważany za jeden z najwyższych wodospadów w Europie. Szczyty w grani otaczającej cyrk osiągają wysokość powyżej 3000 m. Właśnie w tej grani, w jej zachodniej części, znajduje się najsłynniejsza w Pirenejach przełęcz – Wrota Rolanda ( Brèche de Rolad ).

Cyrk Gavarnie był znany i odwiedzany przez turystów od XVIII wieku (odwiedził go m.in. Wiktor Hugo). Drogę wówczas pokonywano konno.

Również dzisiaj, 4-kilometrowy odcinek od centrum miasteczka Gavarnie do cyrku można pokonać jadąc na koniu wypożyczonym z miejscowej stajni.

Inne, nieco mniejsze ale również piękne cyrki w dolinie Gave, to Cirque d’Estaube iCirque de Troumouse.